غزاله کابلی
غزاله کابلی (ازجمله) – بدون شک ماه رمضان در کشور ترکیه اهمیتی بسیار فراتر از یک رویداد مذهبی دارد. رمضان در ترکیه زمانی برای دور هم جمع شدن، جشن گرفتن، خوراکی های هیجان انگیز خوردن و البته معنویت است. علاوه بر این، عید فطر در پایان ماه رمضان در کنار عید قربان مهم ترین اعیاد مردم ترکیه به حساب می آیند. تعداد بسیار زیادی از مردم ترکیه، مذهبی یا کمتر مذهبی، ماه رمضان را روزه می گیرند؛ حتی خیلی از افرادی که در بقیه سال مذهبی حساب نمی شوند یا زنانی که مقید به حجاب نیستند – اما اگر روزه نمی گیرید، نگران نباشید. ارزش های سکولار ترکیه باعث شده که بر خلاف بیشتر کشورهای اسلامی، اکثر قریب به اتفاق رستوران ها و حتی بارها (مخصوصا در شهرهایی مانند استانبول و ازمیر) در طول ماه رمضان باز باشند و به سرویس دهی ادامه دهند، حتی اگر صاحب و آشپز و گارسون های آن ها روزه باشند؛ علاوه بر این، حداقل در شهرهای بزرگ، برخورد قانونی یا عرفی ای از سوی دولت یا مردم با روزه خواری صورت نمی گیرد و زندگی برای کسانی که روزه نمی گیرند به شکل عادی جریان دارد.
اکثر قریب به اتفاق مردم ترکیه، حتی غیر مذهبی ها، ماه رمضان را علاوه بر رویدادی معنوی و مذهبی بخشی از هویت و فرهنگ خود می دانند. با توجه به اهمیت تاریخی این ماه، سنت های رمضانی که از زمان گذشته تا به حال باقی مانده به صورت جدی در سطح جامعه رعایت می شود. هر کودکی که در ترکیه بزرگ شده باشد سنت های ماه رمضان را می داند و خاطرات خوشی از آن ها دارد. سحری و مخصوصا افطار ماه رمضان برای کسانی که امکانش را دارند باید در کنار خانواده و بزرگ تر های فامیل برگزار شود، و بنابراین هر افطار عملا یک ضیافت خانوادگیست. جشن های مختلف، افطارهای خیابانی و مخصوصا عید فطر با شیرینی های فراوان و عیدی گرفتن ها، رمضان را برای کودکان هم بسیار محبوب کرده است.
ماهیه (Mahya) نویسی
ماهیه یا ماهیا (Mahya) به ترکی، هنر نوشتن با چراغ بین دو مناره مسجد است. در ماه رمضان در ترکیه این نوشته ها را بین مناره های هر مسجد بزرگی که حداقل دو مناره داشته باشد می توان دید. در زمان های قدیم هنرمندان ماهیه نویس (Mahyaci) سال ها برای تخصص در این هنر تعلیم می دیدند و هنرشان را به شاگردانشان منتقل می کردند. ماهیه نویسی در قدیم هنر بسیار مشکلی بود که با استفاده از طناب بین دو مناره و چینش دقیق چراغ ها و فانوس ها انجام می شد، و روغن چراغ ها باید کفاف کل ماه رمضان را می داد. امروزه ماهیه نویسی ساده تر است چون معمولا از چراغ های برقی استفاده می شود اما زیبایی و شکوه آن همچنان پابرجاست و یادآور ماه رمضان.
طبال های رمضان (Ramazan davulcuları)
در زمان های قدیم و قبل از اختراع ساعت های شماطه دار، بیدار شدن به موقع برای صرف سحری قبل از اذان صبح موضوع مهمی بود. در ترکیه امروز به تأسی از رسمی قدیمی، که در ایران هم رایج بوده، عده ای طبال (davulcu) در وقت سحر در خیابان ها به حرکت درمی آیند و با طبل زدن مردم را برای سحری بیدار می کنند. در زمان قدیم این طبال ها آوازهای مذهبی مخصوصی هم می خوانده اند، اما امروزه بیشتر کار آن ها طبل زدن است. رسم است که بعد از اتمام ماه رمضان و در زمان عید فطر انعامی به طبال ها داده شود. بنابراین اگر صبح روز عید فطر طبال زنگ خانه تان را زد تعجب نکنید!
توپ افطار
ما ایرانی ها با این رسم هم آشنا هستیم، شلیک گلوله توپ در زمان افطار برای اعلام پایان زمان روزه داری، که در ایران قاجار و احتمالا قبل از آن بسیار رایج بود. شلیک توپ افطار در زمان سلطان مصطفی سوم عثمانی در قلعه روملی استانبول آغاز شده و بعد به کل کشور تسری یافته است. این رسم در ایران معاصر منسوخ شده اما در ترکیه امروز شلیک توپ در زمان افطار به صورت دقیق ادامه دارد و از جذابیت های ماه رمضان به حساب می رود؛ هر چند که معمولا به جای توپ از بمب های صوتی استفاده می شود.
نان پیده رمضان
پیده نانی خوش عطر و ضخیم است که به بربری ایرانی شباهت دارد، هرچند معمولا به صورت گرد پخته می شود. بعضی از غذاهای ترکی، از جمله اسکندر کباب بورسا، هم با پیده تهیه می شوند. نانوایی های ترکی در تمام سال پیده را پخت می کنند اما طبق یک سنت قدیمی، ترک ها ترجیح می دهند برای سحری و افطار ماه رمضان فقط پیده تازه و داغ بخورند و نه هیچ نان دیگری. به همین دلیل هم صف های طولانی جلوی نانوایی ها برای پیده رمضان از نشانه های واضح و مشخص این ماه است.
گوللاچ (Güllaç)
یکی دیگر از خوراکی هایی که در تمام سال در ترکیه پیدا می شود ولی خوردن آن در رمضان سنت است، دسر لذیذی است به نام گوللاچ (Güllaç). گوللاچ را با شیر و شکر درست می کنند و معمولا دسری کم شیرین است. روی گوللاچ با پسته، انار و میوه های فصلی تزیین می شود. در ماه رمضان در ویترین هر نانوایی و شیرینی فروشی ای می توانید گوللاچ را ببینید، ترک ها عاشق این دسر برای افطار هستند.
جشن های خیابانی رمضان
از زمان های قدیم برگزاری جشن و کارناوال های خیابانی در ماه رمضان رسم بوده است. این رسم امروزه هم در بعضی از شهرها، از جمله استانبول، وجود دارد. هرچند امروزه اثر زیادی از تفریح های زمان قدیم نیست (مثل تماشای خیمه شب بازی بورسایی حاجیواد و کاراگوز) اما اگر در ماه رمضان در استانبول باشید در جای جای شهر، از جمله میدان تقسیم، بازارهای خیابانی و جشن های مختلفی را خواهید دید که از افطار تا پاسی از شب ادامه دارند و از ویژگی های ماه رمضان محسوب می شوند.
افطار
افطار برای کسی که روزه می گیرد – یا حتی نمی گیرد! – شیرین ترین ساعت روز است. افطار رمضان در ترکیه مراسمی گروهی است که تا حد امکان باید شلوغ باشد. در زمان های قدیم، رسمی وجود داشت که طبق آن اولین نفری که در زمان افطار در خانه شما را می زد علامت برکت و خوشبختی بود، و بسیار مورد استقبال واقع می شد. امروزه هم بسیار معمول است که همسایه ها یا دوستان سر افطار غذای خود را بردارند و به خانه شما بیایند. در بعضی محله های قدیمی حتی هم محلی ها یک میز بزرگ افطار برای کل محل آماده می کنند و هر کس غذای خود را سر این میز می آورد و اگر غریبه ای هم از آن جا رد شود به افطار دعوتش می کنند. شهرداری ها عموما برنامه های افطار همگانی و رایگان را در تمام ماه رمضان در مکان های اصلی شهر اجرا می کنند که به چادر افطار ((İftar çadırı معروف است و هر کسی می تواند به صورت رایگان در آن ها افطار کند. اگر در استانبول هستید نزدیک هر منطقه ای که زندگی می کنید می توانید یک چادر افطار پیدا کنید، از جمله در میدان تقسیم و خیابان استقلال. در اکثر خانه های ترکی مراسم افطار با حضور بزرگ ترها برگزار می شود. ترک ها عادت دارند با خرما و آب گرم و چای افطار کنند و بعد از آن سوپ و بقیه غذاها آورده می شود.
شب قدر
در ترکیه عموما شب بیست و هفتم ماه رمضان را شب قدر می دانند. در زمان عثمانی مراسم فراوانی برای شب قدر وجود داشته؛ برای مثال از زمان سلطان محمود دوم در شب قدر جلوی تمام خانه ها، جاده ها و مغازه ها فانوس آویزان می کردند و پنج گلوله توپ هم شلیک می شد؛ و به تمام فقرای شهر غذا داده می شد. مسجد ایاصوفیه هم از زمان سلطان محمد فاتح تا وقتی که به موزه تبدیل شد به مدت پنج قرن مهم ترین مکان جهان اسلام برای برگزاری مراسم شب های قدر بود. امروزه در ترکیه شب قدر مهم ترین شب مذهبی برای افراد دیندار است و به قرائت قرآن، نماز و دعا و استغفار می گذرد.
عید فطر
عید فطر یا عید رمضان را به ترکی عید شیرینی یا Ṣeker Bayrami می گویند و در کنار عید قربان مهم ترین عید ترکیه است. عید فطر تمام مشخصات یک عید کامل را دارد. بعد از نماز عید، مردم بهترین لباس هایشان را می پوشند و به دید و بازدید بزرگ ترها، فامیل، دوستان و همسایه ها می روند. علاوه بر این معمول است که مردم به صورت گروهی به زیارت قبور درگذشتگانشان هم بروند. بچه ها عاشق این عید هستند. در دید و بازدیدهای عید بچه ها دست بزرگترها را می بوسند و عیدی می گیرند. بعد از آن به در خانه همسایه هایشان می روند و عیدمبارکی می گویند و عیدی نقدی یا شیرینی (معمولا باقلوا، راحت الحلقوم یا شکلات) می گیرند. حتی بعضی از بچه ها با طناب کوچه ها را می بندند و به ماشین ها عبوری عید مبارک می گویند و انتظار عیدی گرفتن دارند! در عید فطر تمام مساجد و ابنیه مذهبی نورافشانی می شود و برنامه های فراوانی، از کنسرت گرفته تا برنامه های نیمه مذهبی صوفیان، تئاتر، سایه بازی و غیره در شب برقرار است. مقدار تعطیلی عید فطر در ترکیه معمولا از چهار روز تا ده روز متغیر است.
