ازجمله- با دیدار رجب طیب اردوغان و جو بایدن روسای جمهوری ترکیه و آمریکا در ۳۱ اکتبر، بار دیگر مسئله سامانه موشکی اس-۴۰۰ خریداری شده از روسیه و هواپیماهای اف-۳۵ خریداری شده از آمریکا تبدیل به یکی از موضوعات روز سیاست این دو کشور شده است.
پیش در آمد
ماجرا به سالهای ۱۹۹۰ باز میگردد. در آن زمان و بعد از پایان جنگ ایران و عراق، ترکیه به دنبال آن بود که سامانهای برای محافظت از مرزهای جنوبی خود برای مقابله با تهدیدهای احتمالی خریداری کند. دولت ترکیه برای تهیه این سامانه دفاعی مناقصههای مختلفی برپا کرد اما برای سالهای طولانی دولت از این مناقصهها نتیجه دلخواه خود را به دست نیاورد.
سال ۲۰۱۱ تهدیدهای مرزی ترکیه به واسطه شروع درگیریهای در سوریه افزایش یافت. ترکیه با مراجعه به ناتو توانست که سامانه دفاعی پاتریوت را در قسمتی از مرزهای کشور مستقر کند. اما دولت ترکیه به دنبال سیستم دفاعی مخصوص به خود بود و از این رو بار دیگر مناقصههای جدیدی در این رابطه برگزار کرد.
یک شرکت چینی در این مناقصه رتبه اول را به دست آورد، اما از آنجا که در فهرست تحریمیهای آمریکا بود، قراردادی با آن بسته نشد. شرکتهای آمریکایی «ریتون» و «لاکهید-مارتین» که تولید کننده سامانه پاتریوت بودند نیز در این مناقصه حضور داشتند، اما علاوه بر آنکه رقم هلدینگ آمریکایی برای ترکیه مقرون به صرفه نبود، این شرکتها حاضر به انتقال تکنولوژی این سیستم به ترکیه نیز نبودند.
اینگونه ترکیه از دور جدید مناقصهها نیز نصیبی نبرد، در نتیجه دولت گفت که سامانه دفاع موشکی خود را خواهد ساخت، اما زمان تنگ بود و امکانات ناکافی؛ از همین رو ترکیه در سال ۲۰۱۷ قراردادی به ارزش دو نیم میلیارد دلار با روسیه جهت خرید سامانه دفاع موشکی اس-۴۰۰ به امضا رساند. اندکی پیش از این توافق، ترکیه قراردادی به ارزش یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار برای خرید هواپیمای اف-۳۵ آمریکا سرمایه گذاری کرده بود.
دوران تنش
بعد از امضای قرارداد میان روسیه و ترکیه، دولت آمریکا به شدت به این تصمیم واکنش نشان داد. اما قبل از آنکه از رفتار آمریکا بگوییم باید خاطر نشان کنیم که ترکیه، یکی از ۹ کشوری است که در پروژه ساخت هواپیمای F-35 نقش داشته است. برخی از قطعات الکترونیکی و بدنه این هواپیما در ترکیه تولید میشود. بر اساس قرارداد این پروژه، در صورتی که ترکیه بتواند سیستم هوایی خود را با این هواپیما هماهنگ کند امکان خرید ۱۰۰ فروند از این هواپیما را خواهد داشت. بر همین اساس نیز ترکیه اقدام به خرید هواپیماها کرده بود.
واکنش اولیه آمریکا به قرارداد میان ترکیه و روسیه برگرفته از قانونی بود که کنگره با نام CAATSA (قانون مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریمها) تنظیم کرده بود. بر اساس این قانون دولت آمریکا میتوانست در مقابل دشمنان خود که روسیه، ایران و کره شمالی دانسته شده بود، دست به اعمال تحریم در زمینههای مختلف بزند. قراردادی که ترکیه با روسیه امضا کرده بود، در چهارچوب این قانون قرار داده شد و ترکیه با تحریمهای نسبتاً سبکی روبرو شد. از سوی دیگر با این قرارداد، ناتو یکی از استراتژیکترین طرفهای خود را واگذار میکرد و آمریکا یکی از مهمترین مشتریان صنایع دفاعی خود را به دست اغیار میداد.
اسال ۲۰۱۹ این مناقشات افزایش بیشتری هم یافت؛ «مایک پنس» معاون اول رئیس جمهوری آمریکا در آن زمان گفت «ترکیه باید تصمیم خود را بگیرد. آیا میخواهد در موفقترین ائتلاف نظامی تاریخ به عنوان یک شریک حیاتی باقی بماند یا که میخواهد با تصمیمهای بیدقت خود به این اتحاد آسیب زده و امنیت این همکاری را به خطر بیندازد؟». همین باعث شد که «فوات اکتای» معاون اول رئیس جمهوری ترکیه نیز چنین پاسخ گوید.
یالات متحده باید انتخاب کند. آیا می خواهد متحد ترکیه بماند یا دوستی ما را با پیوستن به نیروهای تروریستی برای تضعیف دفاع متحد ناتو در برابر دشمنانش به خطر می اندازد؟
سال ۲۰۱۹ سالی بود که سامانه دفاع موشکی اس-۴۰۰ روسیه وارد ترکیه شد و در مالاتیا و آنکارا مستقر گردید. ترکیه برای مصلحت خود از قدمی که برداشته بود پا پس نکشید اگرچه نتوانسته است هنوز، با وجود پرداخت هزینه، به هواپیماهای اف-۳۵ دست یابد. با این حال به نظر میرسد که با تغییر دولت آمریکا دریچه جدیدی در این مناقشه گشوده شده است.
در دیدار دوجانبه جو بایدن و رجب طیب اردوغان، علاوه بر موضوع هواپیمای اف-۳۵، موضوع نوسازی و یا خرید هواپیمای اف-۱۶ نیز مطرح شده و توافقات اولیه برای حل مناقشه به وجود آمده است. اردوغان بعد از دیدار خود با جو بایدن و در یک نشست خبری، با اشاره به این که جو بایدن در مورد حل شدن مسئله مربوط به هواپیماها نگرش سازندهای دارد گفت، از او خواستیم تا از اهرم های خود برای حل این مسئله در مجلس سنا و کنگره نیز استفاده کند. در همین زمینه امروز وزیر دفاع ترکیه نیز از انجام مذاکره فنی با هیئت آمریکایی در مورد خرید هواپیمای اف-۳۵ خبر داده و گفت «تا چند ماه دیگر دومین نشست را با این هیئت برگزار خواهیم کرد. امیدواریم نقطه مشترکی پیدا کنیم».
