نرگس توران – (ازجمله) نوشیدن یک فنجان قهوه ترک برای بیشتر ما اهالی ترکیه یک رسم روزانه است. دوستداران قهوه نمیتوانند روز را بدون این معجون “جادویی” شروع کنند. در طول صدها سال، قهوه ترک تبدیل به بخشی از فرهنگ ترکیه شده است. سبک انحصاری آسیاب و دم کردن و سرو قهوه ترکی در سرزمین آناتولی، دیگر مثل قهوه اسپرسو و لاته و آمریکانو، در تمام جهان مشهور و پرطرفدار است. نه فقط برای ترکها که شاید بسیاری از طرفداران این نوشیدنی، یک فنجان قهوه ترک یعنی یک بحث صمیمی میان چند نفر در جریان است. فنجانهای قهوه ترک شاهد چه بحثهای داغی که نبودهاند؛ از دورهمیهای دوستانه تا فالهای قهوه و حتی گپ و گفتهای خالهزنکی!
میوه قهوه در ترکیه رشد نمی کند
احتمالا همه میدانیم که دانه قهوه بومی آمریکای لاتین و آفریقا است. قهوه در سرزمین ترکیه در اوایل قرن ۱۵میلادی و در بار تاجرانی که از جنوب دریای سرخ، اتیوپی و یمن به قسطنطنیه میآمدند وارد شد. حدود صد سال طول کشید تا ترکهای عثمانی به سبک انحصاری خود در رُست و دم کردن قهوه دست یافتند. نخستین قهوه خانهها در سال ۱۶۴۰ در استانبول افتتاح شد و از آن زمان، فنجانهای قهوه خیلی سریع جای خود را در کنار استکانهای کمرباریک چای پیدا کردند. قهوه آنقدر محبوب و مهم شد که حتی کلمه «صبحانه» (kahvaltı) در زبان ترکی یعنی «قبل از قهوه».
قهوه ترکی باید کف کند
اگر میخواهید بدانید که آیا قهوه ترکی شما درست آسیاب و دم شده است، به کف روی فنجان نگاه کنید. برخلاف قهوه اسپرسو، روی قهوه ترک باید یک فوم کفی نرم تشکیل شده باشد. این یک نشانه است از اینکه اولاً قهوه نسوخته و خوب دم شده و ثانیاً درست آسیاب شده است. این فوم به حفظ گرمی قهوه برای مدت طولانی هم کمک میکند.
نوشیدن آب فراموش نشود
قهوهخوران حرفهای، هم پیش از نوشیدن و هم پس از نوشیدن قهوه ترکی یک فنجان آب مینوشند. این کار قبل از نوشیدن به تازه شدن جوانههای چشایی زبان کمک میکند و شما طعم قهوه را بهتر و خالصتر خواهید فهمید. نوشیدن آب پس از صرف قهوه هم برای شستشوی گلو از غلظت قهوه است. همینطور یک فنجان آب به تنظیم فشار خون پس از نوشیدن قهوه کمک میکند.
راحت الحلقوم میل کنید
مراسم قهوه خوران در ترکیه زمانی کامل میشود که همه چیزش درست باشد: طرح فنجان، رنگ قهوه، کف روی قهوه… و یک تکه شیرینی راحت الحلقوم. وقتی طعم شیرین راحتالحلقوم با طعم تلخ قهوه ترکیب میشود، حسگرهای چشایی شما به مغز خبر میدهند که یک تجربه هیجان انگیز خوشمزه اتفاق افتاده است. یک ضربالمثل ترکی میگوید «شیرین بخور و شیرین صحبت کن».
قهوه و مادر شوهر
شاید در سریالهای ترکیهای دیده باشید؛ برای مادرشوهرها تست قهوه دم شده توسط عروس خیلی مهم است. اینجا رسم است که عروس خانواده اولین بار برای مادرشوهرش قهوه دم میکند و اگر خانم طعم قهوه را تایید کردند، یعنی عروس جدید به خانواده خوش آمده است.
شاید فکر کنید اینجا مثل مهریه در ایران که هیچ کس نداده و هیچ کس نگرفته است و مادرشوهرها توی ذوق عروسشان نمیزنند. اما اینجا شوخی ندارند! اگر قهوه سوخته و بدمزه باشد به رویتان میآورند. همین است که تقریبا تمام زنان ترکیهای دم کردن قهوه را خیلی خوب بلدند، چون از کودکی از مادرانشان یاد گرفتهاند و خیلی حوصله قضاوتشدن با یک فنجان قهوه را ندارند.
عروس و دامادها با قهوه به هم نخ میدهند
در یک مراسم خواستگاری در سنت ترکیه، داماد آینده همیشه با یک فنجان قهوه محک میخورد. ماجرا اینطوری است که عروس خانم در فنجان قهوه آقا داماد مقادیر متنابهی نمک میریزد. اگر قهوه خیلی شور باشد، یعنی احساس او به همسر آیندهاش خیلی پر شور است و اگر بی نمک باشد، یعنی غیر مستقیم به آقا داماد فرمودهاند که تشریف ببرید.
از آن طرف، آقا داماد باید کل این معجون قهوهای تلخ را یک نفس سر بکشد و هر چه بود به روی مبارک نیاورد و از طعم قهوه تا آنجایی که میتواند تعریف کند. این یک پیام به عروس خانم است که «ما به این سادگیها بیخیال عشق به شما نمیشویم». این مراسم که عمق شوری آن را جز عروس و خواستگارش نمیدانند، زیر نگاه تیزبین خانوادهها برگزار میشود و شوری آنچه میان آن دو است فاش نخواهد شد.
سرگرمی با قهوه ترک؛ فال قهوه
فال قهوه ترک دیگر بخشی از سنت مردم آناتولی، ایران، ارمنستان و شاید تمام دنیا است. برای گرفتن فال اول باید قهوه را بخورید تا در فنجان فقط تفاله قهوه باقی بماند. بعد بشقاب را در نعلبکی برگردانید. فنجان را به صورت دایره ای به سمت خود بچرخانید و بگویید «حال و فالم چیست؟». بعد بگذارید فنجان سرد شود. سپس با استفاده از قدرت تخیلتان طرح پودر قهوه را تفسیر کنید.
معمولا تفسیر این طرحها آنقدر خلاقیت لازم دارد که فالگیرها آن را برایتان انجام میدهند. ما ترکها خیلی فال قهوه را جدی نمیگیریم. گرچه همیشه برای هم فال میگیریم، ولی به قول یک ضربالمثل ترکی: «حتما فال بگیر، ولی هیچ وقت به فال اعتماد نکن.»
*neyse halim çıksın falım
*fala inanma, falsız kalma
قهوه ترک؛ میراث ناملموس یونسکو
قهوه ترک در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو قرار دارد. این تصمیم در هشتمین جلسه کمیته بین دولتی یونسکو در سال ۲۰۱۳ در باکو ، پایتخت آذربایجان گرفته شد.
در ترکیه نوشیدن یک فنجان قهوه ترک کف دار با یک راحتالحلقوم در کنارش و دو فنجان آب خنک، هم مثل یک بمب انرژی عمل میکند و هم شروعی برای یک بحث دوستانه، یک فال قهوه و ساعتی گپ زدن با رفقا و فامیل است… شاید هم شروع یک زندگی عاشقانه.
