غزاله کابلی (ازجمله) – اگر به ترکیه سفر کرده باشید شاید اولین چیزی که توجهتان را جلب کرده، تعدد پرچم های ترکیه در جای جای این سرزمین است. اصولا پرچم در هر کشوری از نظر رسمی نمادیست قابل احترام و دیدن آن روی ساختمان های حکومتی و شاید لباس سربازان عجیب نیست؛ اما در بعضی کشورهای جهان جایگاه پرچم از یک نماد رسمی فراتر می رود و به عامل وحدت و در عین حال موضوعی شخصی و مردمی بدل می شود.
در کشور ترکیه پرچم اهمیتی بسیار بالاتر از یک نماد رسمی و حکومتی دارد. پرچم ترکیه را جدای از مکان های معمول (ساختمان های دولتی و روی اتومبیل های نظامی و رسمی و امثال آن) در همه جا می شود دید، و استفاده شهروندان عادی از پرچم اگر از دوایر دولتی بیشتر نباشد کمتر نیست. این گونه است که در این کشور در پشت اتومبیل های شخصی، در تاکسی ها، روی پنجره خانه های شهروندان عادی و حتی در اتاق های پذیرایی و خواب، روی دسته کلیدها و جاسوییچی ها و لیوان های راکی و در پروفایل های افراد در شبکه های مجازی و اصولا هرجای دیگری، پرچم هلال و ستاره را می بینید. این پرچم در کشور ترکیه امروزی نمادی است که تقریبا بین تمام احزاب و سلایق سیاسی به یک اندازه محترم است و در نزد مردم عادی نیز مقدس، به نحوی که پرچمی که روی زمین افتاده باشد را با احترام برمی دارند و در جای امنی می گذارند، و کوچکترین بی احترامی به پرچم از بزرگترین و نابخشودنی ترین اهانت ها در ترکیه به حساب می آید.
هلال و ستاره
پرچم امروز ترکیه زمینه ای قرمز رنگ دارد که داخل آن، هلال و ستاره ای به رنگ سفید نقش بسته است. جز اسم توصیفی “پرچم ترکیه” (Türk bayrağı) به این پرچم با اسامی خاص بیرق سرخ (al bayrak) و رایت سرخ ( al sancak) نیز اشاره می شود. پرچم امروزی در اواخر قرن 18 میلادی از پرچم عثمانی مشتق شده و در سال 1844 در زمان سلطان عبدالمجید به شکل فعلی خود رسیده و در 1936 رسما به عنوان پرچم جمهوری ترکیه برگزیده شده است. در دوره عثمانی پرچم های مختلفی استفاده شده است اما تقریبا همه آن ها نقش هلال را به شکلی بر خود داشته اند هر چند رنگ پرچم ها متفاوت بوده. در قرن پانزدهم و دوره سلطان سلیم اول و در جنگ چالدران رنگ پرچم سبز بود. پس از آن و در دوره سلطان سلیم سوم پرچم به نزدیک ترین شکل به شل فعلیش درآمد اما ستاره مورد استفاده به جای ستاره پنچ پر امروزی، هشت پر بوده که نمادی از پیروزی شمرده می شده است. ستاره پنج پر بعدی، که در پرچم کنونی هم استفاده شده، نمادی از انسان بوده است. امروزه هلال را نشانه ای از “مسلمانی” و ستاره را نشانه ای از “ترک بودن” می دانند.
افسانه‌های هلال و ستاره
اما هلال و ستاره چگونه به پرچم عثمانی و بعدتر، ترکیه راه یافته است؟ این دو نماد طی قرن ها در فرهنگ های مختلف عمدتا اسلامی، از جمله در امپراطوری عثمانی، استفاده می شده اند. در باره استفاده از هلال و ستاره در پرچم عثمانی داستان ها و افسانه های فراونی وجود دارد. طبق یک روایت جالب در شبی که عثمانی ها در جنگ کوزوو دشمن را به شدت تار و مار کرده بودند، سلطان مراد دوم در حوض بزرگی که از خون دشمنان بر زمین نبردگاه تشکیل شده بود انعکاسی از هلال ماه و یک ستاره دید. مراد دوم این تقارن را به فال نیک گرفت و دستور داد هلال و ستاره به عنوان نمادهای پرچم خلافت عثمانی مورد استفاده قرار گیرند. افسانه دیگری می گوید سرسلسله عثمانی عثمان اول (عثمان غازی) در خواب هلالی را دید که بر سینه اش نقش بسته و بعد درختی از او رویید و جهان را گرفت؛ و عثمان غازی این خواب را این گونه تعبیر کرد که امپراطوری او بر جهان غلبه خواهد کرد. بنابراین نقش هلال را به عنوان نماد این امپراطوری برگزید. دلیل هرچه که بوده باشد، استفاده از هلال و ستاره در دوره عثمانی عملا باعث شد که در سراسر جهان هلال به عنوان علامتی از مسلمانی، در مقابل صلیب مسیحی، جا بیفتد و امروزه هم بسیاری از نمادها و پرچم های کشورهای مسلمان نقشی از هلال و گاهی ستاره بر خود دارند.
پرچمی برای اتحاد یک ملت
امروزه در ترکیه تفاوت چندانی نمی کند که مذهبی باشید یا نه، ملی گرا باشید یا چپ گرا و به کدام حزب و شخصیت سیاسی گرایش داشته باشید. برای اکثریت قریب به اتفاق مردم ترکیه دو نماد پرچم سرخ و تصویر مصطفی کمال آتاتورک فارغ از هر گونه جهت گیری سیاسی و مذهبی و ایدئولوژیک دارای تقدس و احترام فوق العاده ای هستند و هیچ گونه بی احترامی به این دو نماد از سوی هیچ کس تحمل نمی شود. می توان گفت که این دو نماد به چسب فرهنگی ای بدل شده اند که ترک ها را، با تمام تفاوت های جغرافیایی و فرهنگی و عقیدتی، به هم پیوند می دهند و متحد می کنند.
