از جمله – با سخنرانی رجب طیب اردوغان و با میزبانی وزیر امور خارجه ترکیه مولود چاووش اوغلو، اولین مجمع دیپلماسی آنتالیا از ۱۸ تا ۲۰ ژوئن با شرکت بیش از دو هزار نفر از دیپلماتهای ارشد جهانی برگزار گردید. شعار محوری این مجمع «دیپلماسی نوگرا: دوره نو، رویکردهای نو» بود.
در این مجمع ۱۱ رئیس جمهور و ۴۱ وزیر خارجه از کشورهای مختلف جهان، در کنار نمایندگانی از ۶۰ شرکت جهانی و سازمانهای بینالمللی گرد هم آمدند. حضور پررنگ نمایندگانی از آمریکای لاتین و کشورهای آفریقایی یکی از وجوه تمایز این مجمع با مجامع مشابه بود.
رییس جمهور کوزوو فلوسا عثمانی سادریو، مسئول سیاست خارجی اروپا جوزف بورل، اوهورو کنیاتا رییس جمهور کنیا، نجلا منگوش وزیر خارجه حکومت لیبی و میلا جوکانوویچ رییس جمهور مونتنگرو، وزرای امور خارجه کشورهایی نظیر ایران، افغانستان، قطر، آذربایجان و شماری از رهبران کشورهای در حال توسعه در این مجمع حضور داشتند.
فعالین اقتصادی نیز در آنتالیا حضور چشمگیری داشتند. در طول سه روز قراردادهای متعدد اقتصادی میان کشورها و نهادهای مختلف امضا شد که از آن میان قراردادهایی که صنایع دفاعی ترکیه با کشورهای مختلف امضا کرد، قابل توجه بود.
در شرایط همهگیری کرونا، این مجمع با اتخاذ تدابیر ویژهای صورت پذیرفت. از آن جمله در طی ۳ روز برگزاری این مجمع بیش از ۸ هزار تست از شرکت کنندگان گرفته شد . مجمع دیپلماسی آنتالیا در سالن همایشهای شهر و در یک محیط ۶ هزار متری برگزار گردید.
علت برگزاری این نشست در آنتالیا به موقعیت تاریخی این شهر باز می گردد؛ آنتالیا در دوره تمدنی یونانی محل عمدهای برای تجارت در دریای مدیترانه بود که این امر، امکان حضور افراد مختلف از مناطق گوناگون جهان را فراهم می آورد. دولت ترکیه با یادآوری این سابقه تاریخی از یک سو کشورهای مختلف را به همکاری بیشتر فراخوانده و از دیگر سو با توجه به وضعیت فعلی این شهر، به دنبال بازکردن دروازههای توریسم برای خود است.
عامل دیگری که ترکیه را به میزبانی این رویداد وا داشت، وضعیت دستگاه دیپلماتیک ترکیه است. امروز ترکیه با ۲۵۲ نمایندگی رسمی در کشورهای مختلف و بیش از ۱۰ نهادی که در سراسر جهان فعالیت دارند، پنجمین کشور جهان از نظر گستردگی شبکه دیپلماسی است.
محورهای نشست
رئیس جمهوری ترکیه در روز افتتاح، هدف این گردهمایی را گفتگو و یافتن راه حلی برای مسائل منطقهای و جهانی دانست. وی با تاکید بر اهمیت دیپلماسی در حل مشکلات جهانی، افقهای تازهای نظیر دیپلماسی دیجیتال را راهی برای گفتگو به جای استفاده از زور دانست. رجب طیب اردوغان این نگاه تازه را از این رو مهم ارزیابی کرد که بهنظرش سازمان ملل متحد مسئلهای مهم چون پاندمی کرونا را ۱۰۰ روز بعد از شیوع آن مورد بحث قرار داد. همچنین در راستای تخریباتی که این پاندمی به وجود آورد آنچه شاهدش بودیم نه همکاری، بلکه سیاست هایرقابت مدارانه بود:
«در حالی که رنج میلیاردها انسان به واسطه همکاری از بین می رود، متاسفانه برادرانمان در کشورهای آفریقایی، آسیایی و آمریکای لاتین به حال خود رها شدند».
این امر از نظر اردوغان در واقع نشانی از فقدان عدالت در سطح جهانی بود.
چالشهای پیش رو در منطقه بالکان
در این مجمع از یک سو با حضور رئیس جمهور کوزوو و نمایندگانی از سایر کشورهای منطقه بالکان، چالشهای پیش روی وضعیت اقتصادی کشورهای این منطقه مورد بحث قرار گرفت و از سوی دیگر وضعیت موجود در منطقه قفقاز به بحث گذاشته شد.
نمایندگان ایران، پاکستان، افغانستان و ترکیه نیز در این مجمع بخصوص در مورد آینده افغانستان به گفتگو نشستند. گفتگوها در مورد افغانستان از آن رو حائز اهمیت بود که آمریکا و متفقانش تا ۱۱ سپتامبر قصد خارج کردن نیروهای خود از این کشور را دارند؛ این امر خلا قدرت را در افغانستان پدید میآورد، از این رو هم دولت افغانستان و هم کشورهای منطقه به دنبال ایجاد یک تعادل جدید در این کشور هستند.
در همین راستا یکی از عمدهترین دستاوردهای ترکیه در فردای خروج نیروهای آمریکایی به دست گرفتن کنترل اداری و امنیتی فرودگاه بین المللی کابل است. قرارداد برای ساخت زیرساختهای ارتباطی و صنایع وابسته به انرژی نیز از جمله دیگر دستاوردهای این وضعیت نو در افغانستان برای ترکیه بود. ایران نیز در این نشست آمادگی کامل خود را برای مشارکت مؤثر در تحکیم ثبات در افغانستان اعلام کرد.
ایران در نشست دیپلماسی آنتالیا
محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران یک روز قبل از انتخابات ایران برای شرکت در این نشست وارد ترکیه شده و رای خود برای انتخابات ریاست جمهوری را در شهر آنتالیا به صندوق انداخت. وی در این مجمع با نمایندگان و وزرای خارجه کشورهای مختلف مانند تاجیکستان، کرواسی، عراق و کویت نیز دیدار داشته و تلاش هایی برای گسترش و تعمیق روابط با این کشورها انجام داد.
همچنین در یکی از نشستهای این مجمع جواد ظریف با خبرنگار باسابقه، سامی زیدان، مصاحبهای انجام داد که برخی از ابعاد آن حاشیه ساز شد. اولین سوال زیدان از ظریف درباره انتخابات ایران بود، وی پرسید که «از ۵۹۰ فردی که برای انتخابات ریاست جمهوری نام نویسی کردند تنها ۷ نفر از آنها کاندید شدند، با این آمار آیا شما باور دارید که انتخابات نشانگر اراده آزاد ایرانیان است؟» ظریف به مقایسه ایران و آمریکا در این زمینه پرداخته و از سیاستهای نظارتی متفاوت هر کشور سخن گفت. تصمیم شورای نگهبان و عمل نکردن آنها به گفته های رهبری سوال دیگری بود که ظریف را به موضع گیری وا داشت، وی عنوان داشت که بدنه قانون در ایران چنان است که مستقل از نظر رهبری میتواند عمل کند.
در زمانی که نتایج انتخابات در ایران اعلام نشده بود وی آقای رئیسی را منتخب مردم ایران دانست و گفت «ما چه مخالفش باشیم و چه موافق باید با او کار کنیم». او به صورت مختصری به عدم تمایل به شرکت مردم در انتخابات اشاره کرده و گفت که «از نظر شورای نگهبان این به خاطر رفتار دولت ماست اما از نظر ما این وضعیت به اعمال محدودیت از طرف شورای نگهبان باز میگردد».
در برابر سوال «اگر میزان مشارکت کمتر از ۵۰ درصد باشد آیا مشروعیت حکومت از میان خواهد رفت» ظریف عنوان کرد که مشروعیت نه به رای که به بازدهی و اجرای قانون اساسی بستگی دارد. او مشارکت کم مردم ایران را به بیعلاقگی مرتبط دانست.
وی در رابطه با مذاکرات موجود در وین عنوان کرد که «ایران و کشورهای حاضر به یک متن مشترکی دست یافته اند و اکنون در حال بهبود بخشیدن این متن هستیم». وی ابراز امیدواری کرد که تا پیش از آگوست این متن نهایی شود.
ظریف در مورد دکترین سیاست خارجی ایران در مورد کشورهای همسایه گفت «ما عمیقا با کشورهای همسایه متصل هستیم و باید مشکلات خود را خودمان حل کنیم و نگذاریم کسانی از بیرون منطقه، در آن دخالت کنند».
سکوت خبری رسانههای جهانی
گرچه نشستهای دوگانه و چندگانه، کنفرانسهای علمی، گالریهای دیپلماتیک، گفتگوهای خبری، پرسش و پاسخهای متعدد با سیاستمداران بسیار پر رنگ بود، اما رسانههای جریان مرکزی جهان چندان علاقهای به پوشش ابعاد متفاوت این رویداد نداشتند.
اردوغان در سخنرانی آغازین خود گفته بود که «هدف ما رها شدن از بار سنگین گذشته و به آغوش کشیدن آینده است، نمیتوان سرنوشت ۸ میلیارد انسان را به ۵ عضو شورای امنیت سپرد». با این سخنان وی این مجمع را هم در مقابل ایده حاکم بر سازمان ملل و هم به نوعی در مقابل کنفرانسهایی نظیر کنفرانس امنیتی مونیخ جایگذاری کرد. همین نگرش شاید به مذاق برخی از کشورهای غربی خوش نیامده بود که در این نشست شرکت نکردند.
