ازجمله – شب پنج شنبه ۱۷ ژوئن برخی از اساتید دانشگاه‌های ترکیه و متخصصان مسائل ایران در اپلیکیشن کلاب هاوس گرد آمده و به جمع‌بندی آخرین وضعیت انتخابات ایران پرداختند.

علی لاریجانی؛ مهم‌ترین چهره حذف شده

علی لاریجانی در روز ثبت نام برای انتخابات ریاست جمهوری دوره سیزدهم. ( Fatemeh Bahrami – Anadolu Agency )

در ابتدا مهمت کوچ، عضو مرکز مطالعات ایرانی آنکارا، برآوردی کلی از انتخابات ایران انجام داد و روند انتخابات در ایران را با اشاره به رد صلاحیت‌های شورای نگهبان آغاز کرد. او با اشاره به رد صلاحیت‌های انجام شده در میان جریان‌های مختلف، مهم‌ترین شخصیت حذف‌شده از جریان انتخابات را علی لاریجانی دانست. آقای کوچ درباره فرایندهای پس از رد صلاحیت رئیس سابق مجلس شورای اسلامی ایران نکاتی را افزوده و عنوان کرد که هدف از این اقدام، کنار گذاشتن وی و خانواده‌اش از سپهر سیاست ایران است. او همچنین به دلجویی آیت‌الله خامنه‌ای از آقای لاریجانی اشاره کرد. به عقیده کوچ البته این اقدام مسبوق به سابقه است و مهم‌ترین نمونه آن را می‌توان رد صلاحیت اکبر هاشمی رفسنجانی عنوان کرد.

وی بخش دیگر از سخنانش را به بازگویی موقعیت ابراهیم رئیسی اختصاص داد و گفت: «ابراهیم رئیسی از ۱۸ سالگی همواره در دستگاه قضا حضور داشته، تا زمانی که به مدیریت آستان قدس رضوی رسید. در این زمان بود که فرماندهان سپاه از او تقدیر کردند و بعد از این توانست وارد فضای سیاسی ایران شود. پس از حضور در انتخابات ۱۳۹۶، کاستی‌های رئیسی معلوم شد، اما سیاستمداران بر روی همین کاستی‌های او سرمایه‌گذاری کردند.

آغاز رای گیری از واجدان شرایط انتخابات سیزدهمین دوره ریاست جمهوری ایران امروز ۱۸ ژوئن ۲۰۲۱ برابر با ۲۸ خرداد ۱۴۰۰ از ساعت ۷ صبح در سراسر ایران آغاز شد. سید ابراهیم رئیسی نامزد سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران رای خود را به صندوق انداخت. ( Fatemeh Bahrami – خبرگزاری آناتولی )

به عقیده کوچ، محسن رضایی و سعید جلیلی بازندگان سیاسی انتخابات ایران تا امروز هستند. البته از نظر وی قاضی زاده هاشمی و زاکانی (هر دو از جبهه پایداری) تفاوتی با دو نفر قبلی ندارند.

از نظر وی روابط موجود در این سیستم را آیت‌الله خامنه‌ای مدیریت می‌کند و تعادلی در میان نیروهای مختلف می‌سازد. کوچ معتقد است «یکی از جلوه‌های این تعادلسازی، حضور قاضی زاده هاشمی، زاکانی و جلیلی است؛ این افراد برای آن به میدان آمدند که علی لاریجانی به صحنه انتخابات آمد و هدفشان جلوگیری از حمله‌های لاریجانی به ابراهیم رئیسی بود.

از نظر او مهرعلیزاده کسی است که برای خالی نبودن عریضه از اصلاح طلبان به میدان آمد، اما از سوی آن‌ها مورد حمایت واقع نشد و در زمان انصراف نیز از کسی حمایت نکرد.

کوچ گفت همتی خود را شخصیتی می‌داند که به دنبال حمایت از جمهوریت در کشور است. همه تلاش او تا امروز آن بوده که نشان دهد آخرین محافظ قلعه جمهوریت است. اما در صحنه مناظرات دیدیم که به خاطر آن‌که عضوی از حکومت روحانی بود، بُز اخوشی شد بر گناهان روحانی.

عبدالناصر همتی رئیس سابق بانک مرکزی و نامزد ریاست جمهوری، رای خود را در صندوق رای سیزدهمین دوره انتخابات ریاست‌ جمهوری ایران انداخت. ( Fatemeh Bahrami – Anadolu Agency )

در ادامه صحبت، کوچ به جبهه اصلاح طلبان هم اشاره کرده و گفت «نهاد اجماع‌ساز اصلاح‌طلبان» که از ۳۱ حزب و ۱۵ شخص حقیقی تشکیل می‌شود در آغاز هیچ کاندیدایی نداشتند، اما در نهایت از همتی حمایت کرده و او را نماینده خود دانستند. 

وی همچنین به نظرسنجی‌های موجود نیز اشاره کرد. از نظر کوچ تنها نظرسنجی معتبر در داخل ایران مربوط به ایسپا است که امکان نظرسنجی در سراسر کشور را دارد. آمار این مرکز که از سوی جهاد دانشگاهی ایران مدیریت می‌شود کمتر امکان خطا دارد، اما اگر خطایی انجام دهد به نظر می‌رسد که با مهندسی انتخابات همسو است.

فضای سرد انتخاباتی در تهران

یکی از هواداران عبدالناصر همتی در میدان هفت تیر تهران در فاصله دو روز مانده به روز رای گیری (Photo by Majid Saeedi/Getty Images)

علی اصغر چابوک خبرنگار ان‌تی‌وی (NTV) در تهران درباره انتخابات ایران عنوان کرد که در شهر تهران هیچ نشانی از وجود فضای انتخاباتی نیست. وی گفت «هیچ یک از کسانی که در خیابان با آن‌ها مصاحبه کرده حاضر به شرکت در انتخابات نیستند. به عقیده او، مناظره‌ها تاثیری در انتخابات نداشتند و نظر سنجی‌های موجود از نظر وی واقعیت جامعه ایران را نشان نمی‌دهد. در نهایت وی عنوان کرد که گویا برای ارکان نظام نیز حضور مردمی اهمیت چندانی ندارد.

درخواست بایکوت انتخابات موضوع تازه‌ای نیست

سرحان آفاجان، استاد دانشگاه مارمارا، با اشاره به فضای گفتمانی بایکوت در انتخابات این دوره، گفت «درخواست بایکوت انتخابات در ایران امر جدیدی نیست.» از نظر وی نظام موجود، مشروعیت خود را به پرسش نمی‌گذارد و اجازه نمی‌دهد که این تبدیل به یک استراتژی برای مخالفان شود.

او درباره قدرت رئیس جمهور ایران عنوان کرد: «در بُعد از پیدایی جمهوری اسلامی، این قدرت پیوسته مورد پرسش بوده است، اما این مسئله معضلی در درون قانون اساسی است.» وی گفت که در ایران قانون اساسی گویا امری تغییر ناپذیر است و رهبری نظام نه در عمل، نه در نظر، حاضر به تغییر این قانون نیست. او ریاست جمهوری را در ایران تنها یک کارگزار دانست که ابزار چندانی برای عمل مستقل ندارد.

آفاجان در بخش دیگر سخنان خود، سیاست خارجی ایران را سیاستی شکل گرفته در دوره پهلوی دانست و ادعا کرد جمهوری اسلامی تنها این سیاست را بر گفتمان اسلامی قرار داد. وی سیاست‌های خارجی ایران را شگل گرفته در خارج از دایره قدرت رییس جمهوری دانست. در نهایت وی به رابطه ایران و ترکیه اشاره کرده و گفت که ضعیف‌ترین دوره روابط این دو کشور در چهل سال اخیر در دوره خاتمی بوده است. وی اشاره کرد که در دوره ریاست جمهوری روحانی، روابط میان دو کشور به نسبت قبل ضعیف‌تر شد و نشان آن را در کم شدن دیدارهای متقابل روسای جمهور دو کشور دید. وی همچنین اشاره کرد جواد ظریف در این دوره سفرهای بسیاری به ترکیه داشته اما نتوانسته با دولت‌مردان ترکیه رابطه صمیمانه‌ای برقرار کند.

تجمع حامیان سید ابراهیم رئیسی در میدان فلسطین تهران در روز ۲۶ خرداد ۱۴۰۰(Photo by ATTA KENARE/AFP via Getty Images)

مردم ایران تحلیل‌گران را شگفت‌زده خواهند کرد

استاد دانشگاه سابانجی اِزگی اوزون، درباره انتخابات ایران عنوان کرد، [به نظر او] ایرانی‌ها به عنوان رفتار انتخاباتی به کسانی رای می‌دهند که به نظر برسد با هسته سخت نظام مخالف است. از نظر وی تعداد کسانی که در انتخابات ایران حضور می‌یابند در این چند ماه اخیر از ۲۰ درصد به ۴۰ درصد حرکت کرده است؛ این یک رشد قابل توجه است. به نظر اوزون، همتی کسی است که می‌تواند در این انتخابات نماد جریان مخالف هسته اصلی را بر عهده بگیرد. اما از نظر وی مردم ایران در انتخابات، تحلیل گران را دچار شگفتی می‌کنند.

عبدالله سایین پژوهشگر مسائل ایران نیز بر این عقیده بود که این انتخابات در تئوری در درون دوگانه‌ای بین یکپارچگی نظام و از دست رفتن مشروعیت نظام قرار دارد. وی اشاره کرد که هیچ یک از رئیس جمهوران پیشین ایران به جز محمدعلی رجایی، چهره‌های محبوبی در سیاست امروز ایران نیستند و از این رو کاندیدای ریاست جمهوری ایران شدن امر خطیری است.  

مورات اصلان به برآورد اقتصادی وضعیت ایران پرداخت، اما در آغاز بیان کرد که به احتمال بسیار ابراهیم رئیسی، به مقام ریاست جمهوری ایران خواهد رسید. سیاست را وی مکانیزمی برای توزیع رانت معنا کرده و گفت این انتخابات به دلیل اینکه احتمال دارد با تغییر رهبری همراه باشد، پس سیستم به دنبال آن است که در روند توزیع رانت تغییر خاصی به وجود نیاید. وی با اشاره بر اینکه در ایران بر تعداد فقرا افزوده شده است، فقرای ایران را با فقرای بنگلادش قابل مقایسه دانست. اما با وجود اینکه چنین وضعیتی در ایران وجود دارد امکان فهم رفتار مشارکت کنندگان در انتخابات را تا حدودی دشوار ارزیابی کرد.