غزاله کابلی (ازجمله) – آموزشی نوین ترکیه که از زمان تأسیس جمهوری و اصلاحات مصطفی کمال آتاتورک آغاز شده، نظامی است تحت نظارت دولت که در بیشتر بخشها از کیفیت قابل قبولی در سطح جهانی برخوردار است. بیشترین قوت نظام آموزشی ترکیه در بخش تحصیلات عالیه به چشم میخورد – از نظر کمی، در سال 2022 تعداد دانشگاههای ترکیه به بیش از 200 دانشگاه (اکثرا دولتی) رسیده که بیشترشان در سی سال اخیر تأسیس شدهاند و همین هم ترکیه را به دومین کشور جهان در سهولت دسترسی به آموزش عالی تبدیل کرده است. از لحاظ کیفی آموزش عالی ترکیه رتبه 43 را در جهان دارد و برخی از دانشگاههای این کشور در فهرست پانصد دانشگاه برتر جهان جا دارند.
آموزش اجباری در ترکیه 12 سال به طول میانجامد و هزینه آن از طریق دولت تأمین میگردد، بنابراین تحصیل در این دوره (در مدارس دولتی) رایگان و برای افراد 6 تا 19 سال اجباریست. در سال 2019، بیش از 97 درصد واجدان شرایط در مدارس ابتدایی ثبت نام کرده بودهاند که البته این رقم، به دلیل افزایش تعداد مهاجران و پناهندگان سوریهای که به دلایل مختلف کودکان خود را به مدرسه نمیفرستند افت شدیدی را نشان میدهد. درصد زنان شاغل در مقاطع مختلف تحصیلی ترکیه تقریبا به اندازه مردان، و از کشورهایی مانند ژاپن، دانمارک و آمریکا بسیار بالاتر است.
نظام آموزشی ترکیه در طی قرن اخیر تغییرات فراوانی را از سر گذرانده و به خاطر همین تغییرات زیاد، مورد انتقادهای زیادی هم قرار گرفته است. “نظام جدید” آموزشی کشور، که در سال 2012 تصویب شده به نظام 4+4+4 معروف است، که شامل چهار سال آموزش ابتدایی اولیه، چهار سال آموزش ابتدایی ثانویه و چهار سال آموزش متوسطه یا دبیرستان است که در پایان آن دیپلم دبیرستانی به دانشآموز تعلق میگیرد. آموزشهای پیشدبستانی و پسادبیرستانی در ترکیه اجباری نیستند. آموزش ابتدایی برای کودکان در ماه سپتامبر بعد از ششمین سال تولدشان آغاز میشود و در 14 سالگی پایان مییابد. برای آموزش متوسطه، دانشآموزان میتوانند به انتخاب خود در دبیرستانهای عادی، مدارس فنی و حرفهای و یا مدارس مذهبی (امام خطیب) ادامه تحصیل دهند.
انواع آموزش متوسطه در ترکیه
طبق سیستم جدیدی که از سال تحصیلی 2018-2017 در ترکیه برقرار شده، مقطع آموزش متوسطه (دبیرستان) به پنج نوع تقسیم شد که دانشآموزان میتوانند در هر یک از آنها ادامه تحصیل دهند. از سال 2013 تمامی دبیرستانهای عمومی (Genel lise) به دبیرستانهای آنادولو تبدیل شدند و بنابراین طبق سیستم 4+4+4 فعلی، دیگر دبیرستان عمومی در ترکیه وجود ندارد.
- دبیرستانهای فنی و حرفه ای آنادولو (Mesleki ve teknik Anadolu lisesi)؛ که در کنار آموزشهای نظری شامل دورههای حرفهای در موسسات و سازمانهاست و دانشآموزان را برای آینده شغلی و حرفهایشان آماده میکند.
- دبیرستانهای آنادولو (Anadolu lisesi)؛ نوعی از دبیرستان است که بیشتر با هدف تربیت دانشآموزان برای موفقیت در آزمونهای ورودی دانشگاه فعالیت میکند و عموما سطح باکیفیتی از آموزش و درصد قبولی دانشگاه بالایی دارد.
- دبیرستانهای علوم (Fen lisesi)؛ که دانشآموزان با استعداد در رشتههای علمی را برای دریافت آموزش با کیفیت در زمینه علوم جذب میکنند.
- دبیرستانهای علوم اجتماعی (Sosyal Bilimler Lisesi)؛ با تأکید بر آموزش قوی در شاخههای مختلف علوم اجتماعی.
- دبیرستانهای امام خطیب (İmam Hatip Lisesi)؛ که مدارسی هستند با محوریت دروس دینی، برای تربیت مبلغ مذهبی و امام جماعت.
مدارس خصوصی
تحصیل در مدارس دولتی (و رایگان) تنها راه درس خواندن در ترکیه نیست. در ترکیه چهار نوع مدرسه خصوصی هم وجود دارد. سطح آموزش مدارس خصوصی معمولا بالاست و فعالیتهای خارج از برنامه آنها میتواند بسیار جالب و جذاب باشد؛ اما برای استفاده از این مدارس باید هزینههای سنگینی بپردازید. معمولا این نوع مدارس برای والدین سالانه بین ده تا حتی صدها هزار لیر هزینه دارند، و هزینههای جانبی از کتاب گرفته تا سفرهای تفریحی هم جداگانه دریافت میشود.
- مدارس خصوصی ترکی. در این مدارس که توسط اتباع و یا شرکتهای ترک تأسیس میشوند مواد درسی آموزشی کشوری در مقاطع پیش دبستانی تا متوسطه ارائه میگردد، و در کنار آن آموزشها و فعالیتهای اضافه بر سازمان هم برای دانشآموزان مهیا میشود
- مدارس خصوصی اقلیتها. این مدارس از زمان حکومت عثمانی ایجاد شدهاند و به اقلیتهایی مانند یونانیان، ارامنه و یهودیان اختصاص دارند.
- مدارس خصوصی اتباع خارجی. این دسته مدارس هم از یادگارهای دوران عثمانی هستند و توسط ملیتهای مختلف مقیم ترکیه، از فرانسوی گرفته تا آمریکایی تأسیس و اداره میشوند. امروزه اتباع ترک هم میتوانند در این مدارس تحصیل کنند اما باید شهریههای سنگینی بپردازند.
- موسسات خصوصی بینالمللی. بسیاری از موسسات آموزشی خصوصی جهان در ترکیه هم شعبه دارند و تحت نظارت و با تأیید دولت ترکیه به عنوان مدارس خصوصی فعالیت میکنند.
آموزش عالی
پایه آموزش عالی نوین در ترکیه هنگامی گذاشته شد که در دهه 1930 و به پیشنهاد آلبرت اینشتین، دولت آتاتورک بیش از هزار نیروی دانشگاهی را جذب و استخدام کرد. بسیاری از این آکادمیسینها پروفسورهای مشهوری بودند که از سلطه نازیها در آلمان فرار میکردند. این گروه نخبه، که بیشترشان متخصصین علوم و صنایع مدرن بودند، مدیریت بیشتر موسسات فنی و پزشکی آموزش عالی استانبول را عهدهدار شدند و به تربیت دانشجو پرداختند.
امروزه آموزش عالی در ترکیه برای جوانانی که دوره متوسطه را به پایان رسانده باشند و در آزمون ورودی موفق شوند در قالب هفت نهاد و موسسه در دسترس است: دانشگاهها، دانشکدهها، انستیتوهای آموزشی، مدارس آموزش عالی، مدارس فنی و حرفهای آموزش عالی، کنسرواتوارهای موسیقی و مراکز تحقیقاتی. بسیاری از دانشگاههای ترکیه دولتی هستند و با حمایتهای دولت، شهریه بسیار ناچیزی از دانشجویان دریافت میکنند، اما دانشگاهها و موسسات آموزش عالی خصوصی هم در این کشور وجود دارند و شهریههای آنها می تواند به مبالغ هنگفتی بالغ شود. امکان استفاده از بورسهای تحصیلی هم برای ترکها و حتی خارجیان، با احراز شرایط خاصی، وجود دارد.
دانشگاههای ترکیه در همکاری کامل با دانشگاههای اروپایی در برنامههایی مانند سوکراتس و اراسموس کاملا فعال هستند و هرساله صدها دانشجو بین دانشگاههای اروپا و ترکیه مبادله میشوند. از بهترین دانشگاههای ترکیه میتوان دانشگاه آنادولو در اسکیشهیر، دانشگاه استانبول، دانشگاه فنی خاورمیانه (ORTA DOĞU TEKNİK ÜNİVERSİTESİ) در آنکارا، دانشگاه حاجتتپه استانبول، دانشگاه اولوداغ بورسا، دانشگاه فنی استانبول، دانشگاه چانکایای آنکارا و غیره را نام برد.
