از جمله – همه‌گیری بیماری کویید-19 در جهان لشکری از انواع ضدعفونی کننده، ماسک و نگرانی‌ها را وارد زندگی‌مان کرده. تقریباً دوسال است در کیف هر کدام از ما حداقل یک محلول ضدعفونی وجود دارد. دیگر عادت کرده‌ایم که هر بار به چیزی دست می‌زنیم، قبل و بعدش چند قطره محلول را روی دست‌ها بچکانیم. بعضی از این محلول‌ها خوشبو هستند، اما خیلی‌ها نه!
مواد شیمیایی محلول‌ها گاه آنقدر بد بو و سردرد آورند که حاضریم خطر ویروس کرونا را به جان بخریم، اما از آن‌ها استفاده نکنیم. اما بعضی محلول‌های دیگر آن‌چنان خوش بو و با طراوت هستند که نه تنها به پوست دست‌ها آسیبی نمی‌رسانند، بلکه به خاطر رایحه‌های جادویی‌اش دوست داریم همیشه از آن استفاده کنیم. نام این محلول‌ها «کلنیا» است و اتفاقا قدمت زیادی دارد و سال‌هاست که به نام «ادکلن» از آن استفاده می‌کنیم.
تاجر ونیزی در آلمان
۳۰۰ سال پیش، وقتی در سوم دسامبر سال ۱۷۰۳ میلادی «جیوانی فمینیس» (Giovanni Paolo Feminis) بازرگان ایتالیایی ساکن آلمان با پرداخت ۸۵ فلورین به دفتر شهرداری شهر «کُلن» تاییدیه یک دارو را ثبت کرد، هیچ کس تصور نمی‌کرد که موضوع اختراع او اهمیت چندانی داشته باشد.
فمینیس با ترکیب الکل اتیل، آب، لیمو، عصاره گل و تنباکو ماده‌ای خوشبو را به‌دست آورده بود و نام آن را با الهام از شهر کلن، «ادکلن» (به معنی آب کلن) گذاشت، نامی که در آلمانی «Kölnisch Wasser» و در زبان فرانسوی “Eau de Cologne” خوانده می‌شد.
حدود 1715م (gzt.com)
دارویی به نام ادکلن
فمینیس در اصل ادکلن را برای مصارف پزشکی ساخته بود. او سعی داشت اختراع خود را به جامعه پزشکی آلمان به‌عنوان یک محلول ضدعفونی کننده و برای تسکین مشکلات گوارشی عرضه کند. به‌همین خاطر بود که در ترکیبات «دارو»ی خود از عصاره‌های رزماری، شکوفه پرتقال، ترنج و لیمو که خواص دارویی داشتند استفاده می‌کرد. بیماران او محلول دارویی را با شربت قند یا شراب ترکیب می‌کردند و به امید تسکین درد می‌نوشیدند.
پس از آن‌که فمینیس توانست در سال ۱۷۲۷ بالاخره مجوز دارویی ادکلن را از دانشکده پزشکی کلن دریافت کند، محصول او به داروخانه‌های شهر راه یافت. در آن دوران حتی به‌عنوان دهان‌شویه، محلول پاکسازی زخم و تسکین‌دهنده درد عضلات و مفاصل هم استفاده می‌شد. اما داروی فمینیس یک مشکل بزرگ داشت؛ ادکلن برای دارو بودن زیادی خوشبو بود.
عطری به نام ادکلن
یکی از مهم‌ترین نشانه‌های بورژوازی در قرن هجدهم میلادی، رایحه تند عطرهایی بود که زنان و مردان ثروتمند هنگام گذر از کوی و برزن از خود به جا می‌گذاشتند. عطر، کالایی گران‌قیمت و در اختیار طبقه مرفه بود و طبقه متوسط و خرده بورژوا هر چه تلاش می‌کردند باز وسعشان به خرید شیشه‌های گران‌قیمت عطر نمی‌رسید. از سوی دیگر، رفته رفته رایحه سنگین و اغراق‌شده عطرها هم تکراری شده بود و حتی دیگر توی ذوق می‌زد.
اینجا بود که فمینیس دریافت بازاریابی اختراعش چقدر اشتباه بوده. در قدم اول، او توانست با زحمت زیاد از بانک کلن یک وام سرمایه‌گذاری دریافت کند. سپس سفارش ساخت شیشه‌هایی کوچک و زیبا را به یک کارگاه شیشه‌گری آلمانی داد و بطری‌ها را با محلول جادویی خود در انواع رایحه‌ها پر کرد.
ادکلن با تنوع رایحه‌های طبیعی جادویی و قیمت کاملاً اقتصادی‌اش به‌سرعت در میان مردم محبوب شد. تا آن‌جا که حتی جای خود را روی میز آرایش قصرهای ثروتمندان هم باز کرد.
الکل این مایع بهشتی پس از افشانه شدن روی پوست به سرعت تبخیر می‌شود. مولکول های الکل در حال تبخیر، گرما را حذف می‌کند و باعث احساس خنکی و آرامش می‌شود. سپس آن‌چه باقی می‌ماند یک رایحه خوشبو و تازه حاصل ترکیب استادانه عصاره‌های طبیعی است. استادان عطرساز در سراسر جهان با فرمول ساخت ادکلن و ترکیب آن با رایحه‌های سرزمین‌های خود توانستند ادکلن‌هایی تولید کنند که برای همه مردم در دسترس بود. حالا دیگر خاطره‌ها را می‌شد با رایحه ادکلن هم ماندگار کرد.
ادکلن در دوران عثمانی
ترکیه در قرن هجدهم میلادی مرکز امپراتوری عثمانی بود؛ یکی از مهم‌ترین سرزمین‌های جهان و محل اتصال آسیا با اروپا در جاده ابریشم. خیابان‌ها و دالان‌های تودرتو و سرسراهای استانبول مملو از بازرگانان و سیاحان و تجار و مسافرانی بود که از هر رنگ، نژاد و فرهنگ‌های گوناگون، از چین تا اسپانیا و افریقا به این شهر می‌رسیدند و یا مقیم آن می‌شدند، یا کالاهای خود را در آن مبادله می‌کردند و به دیار خود باز می‌گشتند. در استانبول تقریباً از هر چه در جهان تولید شده بود نشانی پیدا می‌شد… و یکی از این نشانه‌ها شیشه‌های کوچک و زیبای ادکلن بود.
عطاری‌های استانبول در عهد عثمانی
شغل عطاری در ترکیه و قسطنطنیه (استانبول) از قرن‌ها پیش پر رونق و سودآور بود. در این فضای چندفرهنگی، در هر گذر و بازار رایحه‌های متنوع ادویه‌ها و گیاهان دارویی به مشام می‌رسید. خوشبو بودن در فرهنگ مسلمانان، مسیحیان و یهودیان عثمانی بسیار مهم بود و به طبقه اجتماعی مربوط نبود. در فرهنگ عثمانی از قرن‌ها پیش راحیه‌ای به نام «آب کُندر» بسیار مورد استفاده قرار می‌گرفت. از جمله در کنار سایر عطرهای دیگر، رایحه گلاب نیز بسیار رایج بود. «عطر» جایگاه خودش را از سال‌ها پیش ساخته بود.
در همین فضا بود که وقتی در آغاز دوران سلطان عبدالحمید دوم نخستین نشانه‌های واردات ادکلن به عثمانی رسید به سرعت در میان مردم محبوب شد و جای گلاب و عطرهای قدیمی‌تر را در دعوت‌ها و مراسم‌ها گرفت. حالا به جای رسم گلاب، هنگام ورود یا خروج از یک خانه چند قطره ادکلن روی دست‌های میهمان می‌ریختند. اطبا و پزشکان هم «کلنیا» را برای ضد عفونی کردن جایگزین الکل کردند.
اولین کارخانه ادکلن در ترکیه
«احمد فاروکی» بازرگان مشهور ترک در سال ۱۸۸۲ اولین کارخانه تولید عطر در جغرافیای عثمانی را تأسیس کرد. در آن زمان «Eau de Cologne» یا همان ادکلن به نام «کلنیا» به مردم معرفی شد و تا امروز هم در ترکیه به همین نام خوانده می‌شود.
ادکلن در جمهوری ترکیه
بندر ازمیر که پس از اعلام جمهوری ترکیه توسط مصطفی کمال پاشا «آتاتورک» تبدیل به یکی از قطب‌های صنعتی ترکیه شد، در سال ۱۹۱۲ میزبان نخستین کارخانه تولید ادکلن در دوران تازه بود. «سلیمان فرید اجزاچی باشی» همراه با تاسیس این کارخانه، نخستین فروشگاه عرضه محصولاتش را در خیابان استقلال استانبول افتتاح کرد.
خیلی زود تولید کلنیا در ترکیه آن‌چنان رونق گرفت که ادکلن‌های ترکی حتی از رقبای فرانسوی خود هم پیش افتادند و تبدیل به بهترین تولید کننده ادکلن در جهان شدند.
محصولی جدید برای یک عادت قدیمی
مهم‌ترین دلیل رواج استفاده از کلنیا در ترکیه، عادت قدیمی شهروندان این کشور است. در حقیقت، دهه‌ها پیش از آن‌که با شیوع ویروس کرونا استفاده از محلول‌های ضدعفونی‌کننده برای همگان تبدیل به یک عادت بهداشتی شود، در ترکیه از این ترکیب خوشبو و بهداشتی در مراودات روزمره استفاده می‌شد.
کلنیا که در طول سال‌ها جایگزین محلول گلاب و شکر شد، یکی از مهم‌ترین شاخص‌های احترام و بخشی از رسوم مهمان‌نوازی در فرهنگ ترکیه است. اولین‌چیزی که هنگام آمدن مهمان، در سفرهای شهری، ویزیت بیماران، مراسم خواستگاری، پس از اصلاح صورت، به‌هوش آمدن بیمار و ده‌ها نمونه دیگر به ذهن ترک‌ها خطور می‌کند استفاده از کلنیا است.
البته کلینا برای مصارف روزمره با ادکلن تفاوت دارد. کلنیای روزمره از ترکیب الکل با خلوص ۸۰٪ و یک یا دو ماده معطر گیاهی به‌دست می‌آید. گرچه کلنیای لیمویی پرمصرف‌ترین نوع آن در ترکیه است، اما سال‌هاست که رایحه‌های گوناگونی از آن تولید می‌شود. از جمله می‌توان به کلنیای تنباکو دوزچه، چای ریزه، مرکبات آنتالیا، فندق ترابزون، گل زیتون ادرمیت و آپوالوکريال پسته گازیانتپ و فلفل اشاره کرد. این رایحه‌ها همانطور حدس می‌زنید عطرهایی از سراسر منطقه ترکیه هستند.
تولید کلنیا در ترکیه پس از همه‌گیری کرونا به‌شدت بیشتر شد. نیاز بازار داخلی و تقاضای جهانی برای کلنیا به‌گونه‌ای شد که حالا عطر تمام مناطق ترکیه روی دستان شهروندان بسیاری از کشورهای جهان می‌نشیند و تبدیل به سلاحی خوشبو در مبارزه با بزرگترین بحران بهداشتی قرن بیست و یکم شده است. تصاویر زیر، عکس‌هایی از کارخانه و کارگاه‌های تولید کلنیا در ترکیه است.
